Ông Mai Đức Chính, Phó Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam (Ảnh:KS)
Phóng viên (PV): Hiện nay, tổ chức công đoàn cơ sở có quyền khởi kiện doanh nghiệp nợ, trốn đóng bảo hiểm xã hội. Ông hãy cho biết thông tin chung về việc thực hiện quyền này của các tổ chức công đoàn cơ sở?
Ông Mai Đức Chính: Để thực hiện các quy định của Luật BHXH thì ngay từ giữa tháng 6 chúng tôi đã ban hành hướng dẫn về quy trình khởi kiện các đơn vị trốn đóng BHXH và cũng đã tổ chức phối hợp với BHXH Việt Nam tập huấn 3 khu vực cho cán bộ công đoàn. Tiếp nữa, đã ký kết một chương trình liên tịch giữa BHXH với Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam về chia sẻ thông tin cũng như cung cấp hồ sơ, ký kết chương trình phối hợp với Tòa án tối cao hỗ trợ cho công tác khởi kiện. Tính đến hết tháng 1/2017, BHXH Việt Nam chuyển cho các cấp 1.177 hồ sơ, các liên đoàn lao động địa phương tiếp nhận 1.150 bộ hồ sơ và đến hết giữa tháng 2/2017 đã có 11 liên đoàn lao động cấp tỉnh, thành phố khởi kiện 77 doanh nghiệp nợ BHXH. Do chúng tôi khởi kiện nên nhiều doanh nghiệp đã tự mang tiền đến nộp cơ quan BHXH. Việc khởi kiện đã đạt được thì chúng tôi rút hồ sơ. Hiện nay có 17 hồ sơ tòa án không thụ lý với lý do: không thuộc thẩm quyền giải quyết; đây là tranh chấp lao động tập thể chưa được giải quyết cấp chủ tịch UBND cấp quận, huyện; không có giấy ủy quyền của tập thể ủy quyền cho tổ chức công đoàn; quan điểm của toàn án tối cao cho rằng hành vi trốn đóng, nợ đóng BHXH là hành vi nghiêm cấm, khi đó chỉ xử phạt hành chính theo Luật Hành chính. Như vậy, trách nhiệm đầu tiên thuộc về cơ quan BHXH mà Luật BHXH khi thanh tra thu thì phải xử lý, tức là nếu có quyết định thanh tra mà doanh nghiệp tiếp tục chây ỳ thì sẽ đưa ra thẩm quyền cấp cao hơn để xử lý về hành chính. Cuối cùng nếu doanh nghiệp tiếp tục chây ỳ thì sẽ khởi tố vụ án theo Luật Hình sự.
PV: Sự chồng chéo và khoảng trống về pháp luật thực hiện BHXH được cho là nguyên nhân chính khiến khởi kiện bế tắc. Vậy, quan điểm của ông về sự bất cập này?
Ông Mai Đức Chính: Tôi nghĩ trước hết phải sửa luật. Hiện nay, văn bản mới nhất của Tòa án nhân dân Tối cao gửi Ban Bí thư Trung ương Đảng có yêu cầu nếu không tháo gỡ vướng mắc được thì BHXH Việt Nam và Bộ LĐTB&XH phải đề xuất sửa Luật Bảo hiểm. Trong sửa đổi lần này phải nói rõ công đoàn cấp nào, chứ không nêu công đoàn chung chung. Theo tôi, chỉ có công đoàn cấp trên mới đủ khả năng để đứng ra khởi kiện. Lúc đó, công đoàn cấp trên không cần phải theo ủy quyền của công đoàn cơ sở hoặc người lao động. Tức là BHXH khởi kiện như thế nào thì công đoàn cấp trên làm như vậy, nhưng hồ sơ, thông tin thì BHXH chuẩn bị và cung cấp. Công đoàn cấp trên đứng ra ký đơn và cùng BHXH Việt Nam khởi kiện.
PV: Ý kiến của ông thế nào về những khó khăn trong vấn đề ủy quyền của người lao động khi khởi kiện nợ đọng BHXH?
Ông Mai Đức Chính: Theo quy định của pháp luật thì công đoàn cơ sở hoàn toàn có thể được khởi kiện khi có sự ủy quyền của người lao động nhưng thực tế thì chủ tịch công đoàn cơ sở rất khó làm việc này. Hơn nữa vấn đề ủy quyền cũng không phải đơn giản. Hiện nay theo quy định thì người lao động muốn ủy quyền thì phải từng người một cùng với chủ tịch công đoàn ra Ủy ban nhân dân xã, phường hoặc phòng công chứng làm giấy ủy quyền với lệ phí 130.000 đồng/người. Như vậy đối với các doanh nghiệp có hàng ngàn lao động thì việc này hết sức phức tạp. Và, khi có ủy quyền rồi thì vì đây không phải là tranh chấp tập thể mà là tranh chấp cá nhân nên tòa án phải thụ lý cho từng vụ một. Đây là điều bất khả thi, thực tế tôi đã từng tham gia khởi kiện cho 29 lao động một doanh nghiệp thôi mà phải mất 3 năm. Ngay vừa rồi một công đoàn ở huyện Củ Chi khởi kiện doanh nghiệp cũng phải mất hơn 4 năm do quy trình ủy quyền ra tòa án rất nhiêu khê.
Theo tôi thì phải sửa Luật Bảo hiểm và quy định rõ công đoàn cấp trên cùng với BHXH Việt Nam được quyền khởi kiện mà không cần thiết phải có sự ủy quyền của người lao động. Chỉ khi nào có sự tranh chấp cá nhân giữa lao động với chủ doanh nghiệp hay cơ quan bảo hiểm thì có thể ủy quyền cá nhân nhưng trường hợp đó không nhiều.
PV: Để triển khai chính sách trong thực tiễn, yếu tố nhân lực là rất quan trọng. Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng năng lực và trình độ đội ngũ cán bộ công đoàn cơ sở hiện nay khó có thể thực hiện việc khởi kiện, tham gia tố tụng… Ông đánh giá ra sao về thực tế này?
Ông Mai Đức Chính: Đội ngũ cán bộ công đoàn cơ sở có 97% là cán bộ kinh nghiệm. Bản thân những người cán bộ công đoàn muốn đi khởi kiện thì phải am hiểu về pháp luật, nắm rõ quy trình khởi kiện. Trong thực tiễn hiện nay, có thể có một số cán bộ công đoàn chưa đáp ứng đủ về năng lực nhưng chúng tôi đã có các trung tâm tư vấn tổ chức công đoàn, các câu lạc bộ luật sư để hỗ trợ xử lý khởi kiện.
PV: Một hướng đề xuất nữa đề giải quyết vấn đề khởi kiện doanh nghiệp nợ đọng BHXH là Cơ quan BHXH sẽ vừa thanh tra thu vừa có quyền khởi kiện doanh nghiệp. Để thực hiện theo hướng này thì hoặc phải sửa Luật BHXH hoặc Luật Tố tụng dân sự ?
Ông Mai Đức Chính: Trong cuộc họp giữa Tòa án nhân dân Tối cao với Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, Ủy ban Pháp luật, Ủy ban Tư pháp và BHXH Việt Nam, đồng chí Phó Chánh án Tòa án nhân dân Tối cao đã đưa một giải pháp: vì quỹ BHXH hiện nay do nhà nước quản lý lên tới hàng trăm ngàn tỷ đồng nên BHXH Việt Nam cũng phải được giao quyền quản lý, trách nhiệm bảo tồn phát triển và thu hồi. Vì BHXH Việt Nam có cả 2 chức năng là chức năng nhà nước (trong đó có chức năng thanh tra thu) và chức năng của một đơn vị sự nghiệp quản lý một nguồn ngân quỹ rất lớn. Muốn thực hiện đề xuất trên, chắc chắn chúng ta phải sửa Luật BHXH hoặc Luật Tố tụng dân sự.
PV: Xin cám ơn ông !